etsigue13

Contributed by Ameha Hailemairam

Soaring living costs, stagnant wages, and anti-worker policies have pushed Ethiopia’s health workers to the brink—but they are fighting back like never before.

In recent weeks, health professionals across Ethiopia have staged protests, demanding salary increases and the recognition of long-denied benefits. These are the people who staff hospitals, clinics, and health posts—the backbone of the nation’s health system. Their frustration has reached a breaking point, with unions warning of nationwide strikes if the government continues to ignore their pleas.

The discontent among health workers reflects a deeper crisis: an erosion of both fair pay and basic respect for those who serve on the front lines of healthcare. Once, a career in medicine in Ethiopia promised a stable and dignified life. That is no longer the case.

Low wages and inadequate benefits are driving a wave of health worker migration. Many, disillusioned by the realities at home, are seeking opportunities abroad, often embarking on perilous journeys. This exodus is not just a personal tragedy for those who leave; it’s a symptom of a broader collapse in the country’s healthcare system.

Ethiopian health workers today earn wages that barely cover the cost of food and housing, let alone education, transportation, or savings. Many are forced to make impossible choices—neglecting their own well-being and their families’ needs while working long hours to care for others. The disparity is stark: senior specialist doctors earn less than USD 100 a month before taxes—barely enough to survive.

A national survey In 2022 found that nearly a third of physicians planned to leave the medical profession within a year, while nearly half reported deep dissatisfaction with their jobs.

The consequences of this discontent are already visible.

Ethiopia ranks among the top five countries in Africa for the emigration of medical professionals, yet it has only 0.1 physicians per 1,000 people, according to the World Health Organization (WHO). The WHO’s recommended minimum is 4.45 per 1,000—underscoring the severity of the crisis.

Public sector workers, in particular, are bearing the brunt of the economic pain. Inflation has devoured their purchasing power, pushing many below the poverty line. According to the International Monetary Fund, some of Ethiopia’s lowest-paid public service workers now earn so little they cannot meet even basic living standards. Yet these are the very people the government relies on to implement its ambitious reforms.

While the federal government’s fiscal deficit is projected to narrow to 1.7 percent of GDP this year, without a corresponding increase in public sector wages, its reform agenda is at risk of failure. The logic is clear: underpaid, overworked, and demoralized workers cannot drive the changes Ethiopia desperately needs.

The civil service is at a breaking point. A recent World Bank report paints a stark picture: a system that has expanded rapidly—by an average of  seven percent per year over the past five years—yet is now buckling under the weight of inadequate pay, crumbling infrastructure, and widespread disillusionment. The average public sector salary ranges from USD 29 to USD 56 a month, and when adjusted for inflation, real wages have steadily eroded.

Low wages and poor working conditions are not just a burden on Ethiopia’s public employees—they are directly undermining the effectiveness of the nation’s institutions. Nowhere is this more apparent than in healthcare, where inadequate pay has driven many professionals to seek work abroad or in the private sector, leaving public hospitals and clinics chronically understaffed.

The story is similar in education, where teachers, unable to make ends meet, are abandoning classrooms for better-paying opportunities elsewhere, even as the country struggles to meet its growing educational needs.

This is not merely an economic issue. It is a matter of rights.

Under Article 11 of the International Covenant on Economic, Social, and Cultural Rights (ICESCR), to which Ethiopia is a party, every citizen has the right to an adequate standard of living—including sufficient food, clothing, and housing. Yet, Ethiopia’s current economic realities stand in stark violation of these principles.

With inflation soaring to around 35 percent, while annual wage increases stagnate at a mere four percent, public sector workers—who form the backbone of the nation’s development—are unabto to afford the basic necessities of life. The government’s failure to address this growing disparity not only erodes the dignity of its citizens but also flouts its legal and moral obligations to uphold fair living standards under international law.

Urgent reforms are needed. The government must prioritize policies that make housing affordable, incentivize private sector investment in affordable housing, and ensure fair wage practices that reflect the true cost of living. Without such action, the cycle of poverty and disillusionment will only deepen.

Instead, recent policy choices have played a part in exacerbating the crisis. The government’s decision to raise public service fees by as much as 700 percent—including for essentials like electricity, telecommunications, water, and crucial identification documents—has placed an even heavier burden on households. These costs compound existing financial pressures, pushing many deeper into economic hardship and making it even more difficult to afford housing and other basic needs.

A different approach is urgently required. The government should invest in affordable housing initiatives, including tax credits and subsidies for developers who build low-cost homes. Public-private partnerships could play a critical role, offering incentives such as reduced taxes or low-interest loans for affordable housing projects. Collaborative efforts with African banks, nonprofits, and international partners could help finance large-scale housing solutions that meet the needs of civil servants.

Cooperative housing models, where public employees pool resources to build homes collectively, offer another viable solution—one that promotes community ownership, reduces costs, and ensures long-term affordability.

Ethiopia must also look inward for solutions. By embracing local materials and labor—such as rammed earth, bamboo, and other indigenous, cost-effective building techniques—the country can reduce construction costs while promoting sustainable, eco-friendly housing options.

Ultimately, the core issue is dignity. Stagnant wages and rising costs have stripped Ethiopia’s civil servants of a basic standard of living. Public sector workers receive salary increments only once every three years—far too infrequent to keep up with the pace of inflation. Even with these periodic adjustments, many still struggle to pay for food, electricity, transportation, and utilities.

The solution is clear: Ethiopia must establish a system of regular wage reviews, tied to inflation, to ensure fair compensation. In the short term, targeted measures such as housing and utility allowances, food subsidies, and social welfare programs can offer immediate relief.

A comprehensive approach—combining wage reforms, housing initiatives, and stronger worker protections—is essential to restoring dignity, safeguarding human rights, and ensuring equitable growth. The government’s failure to act risks not only deepening the crisis but also undermining the very foundation of its public sector—and, by extension, its future.
It’s time for Ethiopia to invest in its workers—because without them, there can be no progress.

(Ameha  Hailemairam holds a Master of Arts in Economics from Indira Ghandi National Open University, with experience in the banking sector and as a financial analyst.)

The National Dialogue Commission’s recent parliamentary report underscores a fundamental crisis in Ethiopia’s path to reconciliation. At the heart of this crisis lies a critical failure to ensure genuine inclusivity, evidenced by widespread political imprisonment, ongoing conflicts, and systematic exclusion of key voices from the national dialogue.

The Commission’s legitimacy issues stem from its very inception. The process of forming the committee faced widespread rejection from essential stakeholders, including major political parties, civil society organizations, and significant portions of the public. This foundational flaw – establishing a dialogue commission without first securing buy-in from the very entities whose participation is essential – created a legitimacy deficit that continues to undermine the entire process. A truly national dialogue requires not just inclusive procedures, but inclusive formation. The unilateral establishment of such a critical institution reflects the same centralized approach to governance that the dialogue claims to address.

The imprisonment of political figures and activists stands as a profound contradiction to the very concept of national dialogue. During the parliamentary session, Dr. Dessalegn Chanie raised serious concerns about the Commission’s work: “The intellectuals and scholars of the Amhara region are largely in prison. A people cannot participate when its intellectuals are imprisoned.” This systematic detention of outspoken critics and thought leaders represents more than just individual cases of injustice – it signals a fundamental barrier to meaningful national reconciliation.

The fundamental challenges facing the dialogue process extend beyond operational difficulties to core issues of political will. The continuation of conflict in the Amhara region and the detention of thousands of journalists, activists, and opposition leaders for their critical views fundamentally contradict the principles of inclusive dialogue. The Prosperity Party’s systematic suppression of independent voices, coupled with using the Commission as a political instrument, undermines its foundational purpose. Prime Minister Abiy Ahmed’s government must demonstrate genuine commitment through concrete actions: ending ongoing conflicts, releasing political prisoners, and engaging in dialogue as an equal participant rather than a controlling force. The current approach suggests the Prosperity Party’s concerning prioritization of political interests over genuine national reconciliation.

The ongoing conflicts in Amhara and Oromia regions have created an environment where genuine dialogue becomes virtually impossible. Chief Commissioner Mesfin Araya himself acknowledged the Commission’s difficulties in properly executing their work, particularly in Amhara and Tigray regions compared to other areas. This admission, coupled with parliamentary concerns about withdrawing political parties and their future participation, highlights the deep-rooted challenges facing the dialogue process.

The situation in Tigray remains particularly concerning, with the Commission confirming that their work has not fully begun in the region. As emphasized during parliamentary discussions, “Inclusive means comprehensive, it must include all parties. The people of Tigray must discuss and present their agenda.” The absence of such a significant portion of Ethiopia’s population from this crucial national dialogue undermines any claims of genuine inclusivity.

True reconciliation requires immediate and concrete steps. The release of political prisoners, particularly those detained for their outspoken activism and critical views, must be a priority. These voices are essential for any meaningful national dialogue. Their continued detention sends a clear message about the limits of acceptable discourse and participation in Ethiopia’s political future.

The Commission’s framework needs fundamental restructuring to ensure genuine inclusivity. This means creating safe spaces for dissenting voices, establishing transparent mechanisms for agenda-setting, and ensuring that all communities – regardless of their political stance or regional identity – have meaningful opportunities to participate.

International oversight becomes crucial in this context as a necessary mechanism to ensure accountability and transparency. The international community’s role should focus on supporting genuine inclusivity and reconciliation while helping to create conditions for peaceful resolution of ongoing conflicts.

Ethiopia’s future depends on our ability to create a genuinely inclusive national dialogue. This requires more than mere procedural changes – it demands a fundamental shift in approach, prioritizing the release of political prisoners, ending ongoing conflicts, and ensuring all voices, especially critical ones, have a place at the table. Only through such comprehensive reform can the National Dialogue Commission fulfill its essential role in shaping Ethiopia’s democratic future.

The time for these crucial changes is now. Every day that passes with political prisoners behind bars, conflicts unresolved, and voices excluded represents another missed opportunity for genuine national reconciliation. Ethiopia’s path to democratic development and lasting peace depends on our willingness to address these fundamental challenges with the urgency and seriousness they deserve.

© Written by Yaphet Teffera, North America Support Group

የአዲስ አበባ ባላደራ ምክር ቤት (ባልደራስ)፦ መጋቢት 1/2011 ዓ.ም በባልደራስ አዳራሽ ተመሠረተ።

በይፋ ወደ ፓርቲነት እንዲያድግ ከህዝብ ጥያቄ ፦ በሕዳር 15/2012 ዓ.ም በዋሽንግተን ዲሲ ቀረበ።

የቅድመ ፓርቲ ምስረታ ጉባኤውን ፦ ጥር 3/ 2012 ዓ.ም ካዛንቺስ ኢንተር ኮንቲኔንታል ሆቴል አካባቢ (መንገድ ላይ) አደረገ።

የፓርቲውን ስያሜው “ባልደራስ ለእውነተኛ ዲሞክራሲ ፓርቲ” ብሎ በመሰየም ጋዜጠኛና የሰብአዊ መብት ተሟጋች እስክንድር ነጋን ጊዜያዊ ፕሬዝዳንቱ አድርጎ መረጠ።

የፓለቲካ ፓርቲ የጊዜያዊ የምዝገባ ፍቃድ የምስክር ወረቀት ከብሔራዊ ምርጫ ቦርድ፦ ጥር 4/2012 ዓ.ም ተቀበለ።

የመስራች ጉባኤውን፦ የካቲት 1/2012 ዓ.ም በመላው ኢትዮጵያ አንድነት ድርጅት ፅ/ቤት ግቢ ውስጥ አካኼደ።

ፕሬዝዳንቱን እስክንድር ነጋን ጨምሮ አመራሮቹ ፦ ሰኔ 23/2012 ዓ.ም ከዋናው ፅ/ቤት እና ከሌሎች አካባቢዎች ተወስደው ታሰሩ።

ከአመት ከስድስት ወር የእስር ቆይታ በኋላ መሪዎቹ ፕሬዝዳንት እስክንድር ነጋን ጨምሮ አመራሮቹ ፦ ታህሳስ 29/2014 ዓ.ም ተፈቱ።

ከ25 በላይ አባላቶች እና አመራሮች የካራማራን ድል ሊያክብሩ በሄዱበት በአገዛዙ ፦ የካቲት 26/2014 ዓ.ም ድላችን ሀውልት፣ ጥቁር አንበሳ አካባቢ ተይዘው ታሰሩ።

የሀገር አቀፍ ፊርማ ማሰባሰብ ማስጀመሪያ ፕሬዝዳንቱ እስክንድር ነጋ እና ሌሎች አመራሮች በተገኙበት በአርባ ምንጭ ተካሄደ፦ ሚያዝያ 12/2014 ዓ.ም።

ወደ አርባምንጭ የሄደው በፕሬዝዳንቱ የተመራው ልኡክ ቡድን ታስሮ በማግስቱ ወደ አዲስ አበባ እንዲመለስ ፦ ሚያዝያ 12 እና 13 /2014 ዓ.ም ተደረገ።

መሪው እስክንድር ነጋ ለቤተሰብ ጥየቃ እና ለፓርቲ ስራ ወደ አሜሪካ፦ ሚያዝያ 15/2014 ዓ.ም ሄዱ።

ከወራት የአሜሪካ ቆይታ በኋላ አቶ እስክንድር ነጋ ወደ ሀገር ፦ ሐምሌ 6/2014 ዓ.ም ተመለሱ።

ፕሬዝዳንቱ እስክንድር ነጋ በፃፉት ደብዳቤ ምክንያቶቻቸውን ጠቅሰው ከአመራርነትም ሆነ ከአባልነት ከፓርቲው መልቀቃቸውን ፦ ሐምሌ 16/2014 ዓ.ም አሳወቁ።

በወቅቱ ም/ፕሬዝዳንት ኋላ ፕሬዝዳንት የሆኑት አቶ አምሃ ዳኜው ጉባኤ ለማካሄድ በስራ ላይ እያሉ በአገዛዙ ፦ መጋቢት 2/2015 ዓ.ም ከፓርቲው ዋና ፅ/ቤት ተወስደው ለሰአታት ታገቱ።

ከብዙ ውስጣዊና ውጫዊ ጫናዎች/ፈተናዎች በኋላ የአንደኛ መደበኛ ጉባኤውን ለማድረግ:- መጋቢት 3/2015 ዓ.ም በጋምቤላ ሆቴል ቢሰበሰብም በአገዛዙ አፈና ምክንያት ጉባኤው ሳይደረግ ቀረ።

ፓርቲው ባደረገው ከፍተኛ ተጋድሎ “አንደኛ መደበኛ ጉባኤውን” ፦ ግንቦት 13/2015 ዓ.ም በኢትዮጵያ ሆቴል በማካኼድ አቶ አመሃ ዳኜውን በፕሬዚዳንትነት እንዲሁም የምክርቤት፣ የኦዲትና ቁጥጥር እና የዲሲፕሊን ኮሚቴ አባላትን መረጠ።

ፓርቲው ወደ ሀገር አቀፍነት እንዲያድግ እና ከሌሎች ፓርቲዎች ጋር አብሮ እንዲሰራ ጠቅላላ ጉባኤው ፦ ግንቦት 13/2015 ዓ.ም ወሰነ።

ወደ ሀገር አቀፍ ፓርቲነት ለማደግ የፊርማ ማሰባሰብ ስራ ፦ የካቲት 24/2016 ዓ.ም ጀመረ።

ከአራት ክልሎች 6 ሺህ ፊርማ ብቻ ቢጠበቅበትም፣ ከስድስት ክልሎች አስር ሺህ ፊርማ በማሰባሰብ ለምርጫ ቦርድ ፦ ግንቦት 19/2016 ዓ.ም አስገባ።

የሀገር አቀፍ ፓርቲነት የምስክር ወረቀቱን ፦ ነሐሴ 23/2016 ዓ.ም ተቀበለ።

ድል ለኢትዮጵያ!

ድል ለዲሞክራሲ!

በአመሐ ኃይለ ማርያም

እንደ መግቢያ

ይድረስ ከእናንተ!

በተለይ “ለተመረጣችሁ የዘመናችን ምርጦች” ሳትሠሩ ለመበልፀግ፣ ሳታጠኑ ፈተና ለማለፍ፣ ሳትዋጉ ለመጀገን፣ ሳትሮጡ ለሽልማት፣ ሳትመረጡ ለክቡርነት፣ ሳትሠሩ ለዕድገት፣ ሳትከሱ ለመርታት የበቃችሁና የምትቋምጡ ፍርደ ገምድሎችና የዕድሉ ባለቤቶች…!!!

እናንተን እንዳይከፋችሁ ተብሎ ስንቶች በነፍስ፣ በሥጋና በመንፈስ ተለጎሙ፣ ታሪክና ጊዜ ይፈርዳል!!!

ይህ የፍዳና የሰቆቃ ዘመን እስኪያልፍና የማይቀረው ወርቃማ የነፃነት ዘመን እስኪመጣ በሰመመን የምቆይበትን ብልኃት ባገኝ ወደድኩ። እንዲያ ዓይነት ጥበብ ተገኝቶ እንደ እስራኤሉ ፕሬዚዳንት (ኤርየል ሻሮል) በሞትና በሕይወት መካከል አሸልቦ ሳይሰሙ ሳይለሙ ብዙ ጊዜ መቆየት ለእንደ እኔ ያለው ሰው ተፈልጎ አይገኝም። የኢትዮጵያ ዜጎች አብዛኛው የምንሰማውና የምናየው ነገር ግራ እያጋባን በዚህ ሁኔታ ውስጥ ከመኖር ይልቅ አለመኖርን እንመርጣለን። አስደንጋጭ ወቅታዊ ሁኔታ ውስጥ ተዘፍቀናል። ራሳችንን እየታመምን የምንኖር አለን፣ በበኩሌ በጣም እያመመኝ እንደምኖር ብደብቅ ዋሸሁ።

ዛሬ ጧት ነው። ከአንድ ወዳጄ ጋር እንጫወታለን፡፡ የመንግሥት ሁለንተናዊ የምዝበራ ሥልትና የሙስናው ቅጥ አልባነት ነበር በንዴት እየተንጨረጨርን የምናወጋው። ‹‹የኢትዮጵያ ኢሚግሬሽንና ዜግነት ጉዳይ አገልግሎት ምክትል ዋና ዳይሬክተር የነበሩት አቶ ታምሩ ገምበታን ጨምሮ ቁጥራቸው ለጊዜው ያልታወቁ ሰዎች በሙስና ወንጀል ተጠርጥረው መታሰራቸው ተሰማ››፡፡ ብሔራዊ ደኅንነት ከፍተኛ ሥጋት ላይ ነው፡፡ ዜጎቻችን ፓስፖርታቸውን ለማሳደስ እስከ 60,000 ብር የሚጠየቁበት፣ ከቪዛና ከፓስፖርት ዕድሳት እያንዳንዱ አገልግሎት ጠያቂ 100 ዶላር ላልታወቀ ግለሰብ ወይም ተቋም የሚከፈልበት አሠራር ዛሬም አለ፡፡ የኢትዮጵያ ፓስፖርት በበርካታ የመካከለኛው ምሥራቅና የባህረ ሰላጤው አገሮች በደላሎች ሱቆች ውስጥ በይፋ በመቸብቸብ ላይ ይገኛል፡፡ ‹‹የፌዴራል አደጋ ሥጋት ሥራ አመራር ኮሚሽነር ምትኩ ካሳ በሙስና ተጠርጥረው የመታሰራቸው ዜና ትኩረት የሳበ ነበር››፡፡ ‹‹የ20/80 እና የ40/60 የአዲስ አበባ የጋራ መኖሪያ ቤቶች ዕጣ ውዝግብ ይዞ መምጣቱ ደግሞ ሌላ ትኩረት ሳቢ ጉዳይ ነበር፡፡ የቤት ዕጣ አወጣጥ ሒደቱ ተጭበረበረ ተብሎ መሰረዙና ለዚህ ደግሞ ተጠርጣሪ ናቸው የተባሉ ግለሰቦች መታሰራቸው፣ የሙስናና የብልሹ አሠራር ጉዳይ ዳግም የመነጋገሪያ አጀንዳ እንዲሆን የሚጋብዝ አጋጣሚ ነበር››፡፡ ‹‹የአዲስ አበባ ከተማ አስተዳደር ከመሬት ዝርፊያ ጋር በተያያዘ ሲያደርገው በቆየው የማጣራት ሥራ በለሚ ኩራ ክፍለ ከተማ የወረዳ ዋና ሥራ አስፈጻሚን ጨምሮ የክፍለ ከተማው በመሬት ጉዳይ ይወስኑ የነበሩ አመራሮች፣ ባለሙያዎች፣ ደላሎችና ከኅብረተሰቡ ውስጥ በዚህ ድርጊት የተሳተፉትን ጨምሮ 37 ሰዎችን በመለየት ለሕግ እንዲቀርቡ እንቅስቃሴ ከተጀመረ ጊዜ አንስቶ እስካሁን ድረስ 12 ግለሰቦች በፖሊስ ቁጥጥር ሥር እንዲውሉ ተደርጓል››፡፡ ‹‹የፍትሕ ሚኒስቴር ግንቦት 22 ቀን 2014 ዓ.ም. ባቀረበው ሪፖርት በ16 ባንኮች ላይ በተካሄደ ምርመራ ከ1.8 ቢሊዮን ብር በላይ ማጭበርበር መፈጸሙን የሚያረጋግጥ አስደንጋጭ መረጃ ማውጣቱ አይዘነጋም››፡፡

በሙስና የተዘፈቁ ገዥዎች የዜጎችን “ፍቅር” በፍፁም አጣጥመው አያውቁም፣ ስለዚህም በፖለቲካዊ መልኩ ያልተረጋጉ ናቸው። የሕዝብ ሀብትና ሥልጣንን ለግል ጥቅም ሲያውሉ ኃፍረት የሚባል የማይሰማቸው ህሊና ቢሶች እዚህም እዚያም ሞልተዋል። ወገኖቻቸው የዕለት ጉርስ አጥተው የሚቀምሱትን እየናፈቁ፣ በዕርዳታ የተገኘን እህል ሳይቀር የሚቀራመቱ ብዙዎች ናቸው። የፌዴራል መንግሥትና የክልል ባለሥልጣናት በተለይም በትግራይ ክልል የሚገኙ የዕርዳታ እህል ዕርዳታዎችን በማዘዋወርና በአደባባይ ገበያ ብቻ ሳይሆን ዱቄቱን ለጎረቤት አገሮች ለሚሸጡ ወፍጮ ፋብሪካዎች መሸጡም መገለጡም አስደንጋጭም አስገራሚም ነበር፣ ወዘተ፡፡ የቀራቸው እኮ የለም፣ ሁሉንም እነሱ ተቆጣጥረውታል። በአንዲት ቀን አዳር መክበር የሚቻለው ኢትዮጵያ ውስጥ ብቻ መሆኑን ባለፉት 30 ዓመታት ውስጥ በተደጋጋሚ አስመስክረዋል። በአንዲት ቀን አዳር መክበር ብቻም ሳይሆን በአንዲት ቀን አዳር ማደህየትም ሆነ ያላንዳች በቂ ምክንያትና ፍትሐዊ ፍርድ አንድን ዜጋ መቅ ማውረድም እንደሚችሉ አስተዋይ ልቦና ላለው የዓለማችን ዜጋ አሳይተዋል፡፡

ኢትዮጵያ ውስጥ የመንግሥት አገልግሎቶችን ለማግኘት ጉቦ መክፈል የተለመደ ከመሆኑ የተነሳ፣ በዚህ ብልሹ ድርጊት ውስጥ የተዘፈቁ የመንግሥት ሹማምንትና ሠራተኞች ደረሰኝ አምጡ ቢባሉ ከመስጠት የሚመለሱ አይመስሉም፡፡ ድሮ በኮሚሽን ኤጀንቶች (ደላሎች) ነበር ሙስና የሚጠየቀው፣ ዛሬ ግን ራሱ ሌባው ሆኗል ስጠኝ የሚለው ተገልጋይን ማክበርና ሥራን በአግባቡ በአጭር ጊዜ ማጠናቀቅ አይሞከርም፡፡ ትጉኃን ሠራተኞች ቢኖሩ እንኳ በተደራጀ ግብረ ኃይል አማካይነት አንገታቸውን እንዲደፉ ይደረጋሉ፡፡ ብዙዎቹ ተቋማት ሥነ ምግባር በሌላቸውና ሞራላቸው በላሸቀ ግለሰቦች ተጠፍንገው ስለተያዙ፣ አገልግሎት ፈላጊው ሕዝብ የሥርዓተ አልበኞች መፈንጫ ሆኗል፡፡ ወንጀል የተፈጸመበት ሰው ለፖሊስ አቤቱታ ሲያቀርብ ሥነ ምግባር የሌላቸው መርማሪዎች፣ ከሳሽን የወንጀል ተጠርጣሪ ይመስል እንግልት እየፈጸሙበት ተስፋ ያስቆርጡታል፡፡

የወንጀሉን ፍሬ ነገር ተረድቶ ፍትሕ እንዲሰፍን ኃላፊነትን ከመወጣት ይልቅ፣ ከወንጀሉ የሚገኘው ጥቅም ላይ መደራደር በመለመዱ ንፁኃን በፍትሕ ሥርዓቱ ላይ እምነት እንዲያጡ እያደረገ ነው፡፡ መንግሥታዊ ተቋማትን የጥቅም ተጋሪዎች መሰባሰቢያ በማድረግ ባለሙያዎችን ተስፋ ማስቆረጥ የተለመደ በመሆኑ፣ ብዙዎቹ ተቋማት በሕግ ከተቋቋሙበት ዓላማ አፈንግጠው የሕዝብ መማረሪያ ከሆኑ ቆይተዋል፡፡ የብልፅግና መንግሥት ሕዝቡን ከእንዲህ ዓይነቱ ሥርዓተ አልበኝነት የመከላከል ኃላፊነት አለበት፡፡ ቃል መግባት ብቻ ሳይሆን በተግባር ማሳየት የመንግሥት ግዴታ ነው፡፡ ካልሆነ ግን አደገኛ ቀውስ ይከተናል፡፡

በዚህ ዘመን ከፍተኛ ትኩረት ካገኙ ጉዳዮች መካከል ሙስና አንዱ ነው። በእርግጥ የሙስና ችግር ቀደም ባሉት ጊዜያት ጀምሮ መኖሩ የሚታወቅ ነው፡፡ ቢሆንም ግን ትኩረት እየተሰጠው የመጣው ከቅርብ ጊዜ ወዲህ ሲሆን ምክንያቱ ደግሞ መንግሥታት፣ ዓለም አቀፍ የልማት ድርጅቶችና መንግሥታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች ሙስና የአንድን አገር መልካም አስተዳደር፣ የኢኮኖሚ ዕድገትና የሰብዓዊ መብት መከበር በከፍተኛ ሁኔታ ከሚጎዱ ችግሮች መካከል አንዱና ዋነኛው እንደሆነ ግንዛቤ መፍጠር የጀመሩት ከሁለት አሥርት ዓመታት ወዲህ በመሆኑ ነው።

ሙስና ፖለቲካዊ፣ ኢኮኖሚያዊ፣ ማኅበራዊና አካባቢያዊ ተፅዕኖዎች አሉት፡፡ በፖለቲካው መስክ ሙስና የሕግ የበላይነት መሸርሸርና ለዴሞክራሲ ማበብ ትልቁ እንቅፋት ነው፡፡ ሙስና በተንሰራፋበት የሰዎች እንጂ የሕግ የበላይነት በሌለበት ተቋማት አይገነቡም፡፡ ተቋማት ባልተገነቡበት ሁኔታ ደግሞ አካታች ኢኮኖሚያዊና ፖለቲካዊ ሥርዓት አይመሠረቱም፡፡ በተቋማት ያልታገዘ ዕድገትና ልማት ዘላቂነት አይኖረውም፡፡ ሙስና በተንሰራፋበት ሁኔታና ቦታ ተጠያቂነትና ልጓም ያለው የፖለቲካ አመራር ማስፈን አይቻልም፡፡

በኢኮኖሚው መስክ ሙስና የአገር ሀብት እንዲወድም ያደርጋል፡፡ በአብዛኛው ውስን የሆነው የሕዝብ ሀብት ኢኮኖሚያዊ ጠቀሜታቸው (ለድሆች) ከፍተኛ ባልሆኑ ፕሮጀክቶች፣ አስደናቂ ግን መሠረታዊ ያልሆኑ አገልግሎቶች ላይ እንዲውል ይደረጋል፡፡ ትምህርት ቤቶች፣ ሆስፒታሎች፣ መንገዶች፣ ውኃ ወደ ገጠር አካባቢ እንዳይስፋፉ ያደርጋል፡፡ ከሁሉም የከፋ ደግሞ ውድድርን በመገደብ የነፃ ገበያ እንዳይስፋፋ ያደርጋል፣ ኢንቨስትመንትም ያቀጭጫል፡፡

ሙስና በኅብረተሰቡ ማኅበራዊ ትስስር ላይ የሚያደርሰው ጉዳት ከሁሉም በላይ ነው፡፡ ኅብረተሰቡ በፖለቲካ ሥርዓቱ ላይ ያለውን እምነት ያቀጭጫል፡፡ በተቋማትና በፖለቲካ መርሆዎች ላይ ያለውን ተስፋ ያጨልመዋል፡፡ ቀድሞ በአገልጋይነት ደካማ የነበረው የሲቪል ሰርቪሱ ላይ ተስፋ መቁረጥና ግዴለሽነትን በተገልጋይ ስሜት ያሳድራል፡፡ ይህ ደግሞ በዴሞክራሲ በተመረጡ መርህዎች ሳይቀር ህሊና ቢስ በማድረግ የሕዝቡን ሀብት ወደ ውጭ አገር እንዲያሸሹ ይረዳቸዋል፡፡ ጉቦ መጠየቅና መስጠት አፀያፊ ሥነ ምግባር መሆኑ ቀርቶ የተለመደና ቅቡልነት ያለው መጥፎ ባህሪ ያደርገዋል፡፡

ኢትዮጵያ በሙስና እየተፈተነች ያለች አገር ለመሆኗ እ.ኤ.አ. የ2022 የትራንስፓረንሲ ኢንተርናሽናል የሕዝብና የሙስና ዕይታ መለኪያን በማስረጃነት ያቀርባል። በመለኪያው መሠረት ኢትዮጵያ ከ180 አገሮች መካከል 94ኛ ደረጃን በመያዝ “በሙስና የተዘፈቁ” አገሮች ተርታ ውስጥ ትገኛለች። በሙስና ንፅህና ከመቶ ነጥብ ማስመዝገብ የቻለችውም 38 ብቻ ነው።

ፉከራና ሽለላ ብቻ!!!

ሰኔ 7 ቀን 2014 ዓ.ም. በተደረገው 16ኛው የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት ስብሰባ ላይ ዓብይ (ዶ/ር)፣ ‹‹ፓርቲያችን ብልፅግና ግዴታውንና ኃላፊነቱን አውቆ የሚንቀሳቀስ ብቻ ሳይሆን፣ በሞራል ሕዝብን አገልጋይ እንዲሆን ብዙ ተሠርቷል፡፡ ነገር ግን በዚህ ረገድ ብዙ ጥረት ቢደረግም በቂ ውጤት አልመጣም፡፡ የሚሰርቅና ሌባ አመራር የምናፈራ ከሆነ ሁሉም ዕቅድና ልፋታችን ከንቱ ነው የሚሆኑት፤›› በማለት ነበር ሙስና የሥርዓቱ ከባድ ተግዳሮት መሆኑን ያስረዱት፡፡ በ2015 ዓ.ም. ዋና የትኩረት መስኮች ይሆናሉ ያሏቸውን ጉዳዮች ሲያስረዱም፣ የሙስናን ችግር በጉልህ ያነሱ ሲሆን፣ መንግሥት በ2015 ዓ.ም. በትኩረት ከሚሠራባቸው ጉዳዮች አንዱና ዋናው እንደሚሆን ተናግረው ነበር፡፡ ጠቅላይ ሚኒስትሩ ይህን ከተናገሩ  ዓመት በላይ ቢቆጠሩም፣ በሐምሌ ወር ከታየው የጥቂት ግለሰቦች እስራት ውጪ ሙስና ዋናው የመንግሥት አጀንዳ ሆኖ ተከታታይነት ያለው ዕርምጃ ሲወሰድ አልታየም፡፡

መንግሥት እንደሚለውም ሙስናን የመቅረፍ ልባዊ ፍላጎት አለው ብሎ ማመን ከቶ አይቻልም። ሁሌም ችግራችን እንደሆነ ለይተነዋል ሲባል እንሰማለን፡፡ አንድ ሰሞን ሆይ ሆይ ይባልና ከዚያ ደግሞ ይረሳል። ባለፈው ዓመት መገባደጃ ላይ ሲጋጋል የነበረው ሙስናን የመመንጠር ዘመቻ መቀዛቀዙ ጉዳዩን ፉከራ ብቻ አድርጓል፡፡ ሆኖም በሒደት መንግሥት የተጠበቀውን ያህል ዕርምጃ ባለመውሰዱ፣ ዛሬ ሙስና አካል አውጥቶ ገዝፏል፡፡ “ሲሾም ያልበላ ሲሻር ይቆጨዋል” የሚለው አባባል ከብሂልነት አልፎ በተግባር በነገሠባት አገራችን የሙስና ወንጀልን ማጋለጥ፣ መመርመርና አጥፊዎችን ለሕግ አቅርቦ ማስቀጣት አስቸጋሪ ሆኗል። ለዚህ ነው አገራዊ ችግርን እንደ ዕድል የወሰዱ ሰዎች ቀይ መስመር የሚባለውን ሌብነት ቀይ ምንጣፍ አድርገውታል  የምንለው።

መረጃዎች እንደሚያመለክቱት በኢትዮጵያ በ20 ዓመታት ውስጥ በሕገወጥ መንገድ ከአገር የወጣው ገንዘብ 30 ቢሊዮን ዶላር ይሆናል። ይህ ገንዘብ ለ100 ሚሊዮን ኢትዮጵያውያን በነፍስ ወከፍ ቢከፋፈል እንኳን እያንዳንዱ ከ16,800 ብር ያላነሰ ገንዘብ ይደርሰው ነበር ማለት ነው። ይህ የሙስና ጥፍር ዛሬም ለኢትዮጵያ የደኅንነት ሥጋት ሆኖ መቀጠሉን በቀላል ምሳሌ እንመልከት። ከጥቂት ዓመታት በፊት በነበረ የጤና ሚኒስቴር መረጃ መሠረት አንድ አጠቃላይ ሆስፒታል ለመገንባት አንድ ቢሊዮን ብር ወጪ ይጠይቃል። አንድ የመጀመሪያ ደረጃ ሆስፒታል ገንብቶ ለማጠናቀቅም 30 ሚሊዮን ብር ይፈልጋል። ለአንድ ጤና ጣቢያ 7.5 ሚሊዮን ብር ያስፈልጋል። እዚህ ላይ ልብ ማለት የሚገባን አንድ ጤና ጣቢያ ለ25 ሺሕ፣ አንድ የመጀመሪያ ደረጃ ሆስፒታል ለ100 ሺሕ፣ እንዲሁም አንድ ጠቅላላ ሆስፒታል ለአንድ ሚሊዮን ሕዝብ እንዲያገለግሉ ታስበው የሚገነቡ መሆናቸውን ነው።

ታዲያ በየዓመቱ አገርና ሕዝብ በሙሰኞች የሚያጡት ገንዘብ ስንት ሆስፒታል በገነባና ስንት ሰዎችን ከሕመማቸው በፈወሰ፣ ስንት ዜጎችን ከድንቁርና ባላቀቀ ነበር። ለዚህም ነው ሙስናን ከሰይጣናዊ ተግባር የተቆራኘ የብዙዎችን ልብ እየፋቀ የሚያደማ ጥፍራም መባሉ። 

እንደ መውጫ

ምንም እንኳን ሙስና በፖለቲካ፣ በኢኮኖሚና በአካባቢ ላይ የሚያስከትለው ተፅዕኖ ለማሳየት ቢሞከርም ሙስና የሚያስከትለው ጉዳት ሊለካ አይችልም የሚሉም አሉ፡፡ በመጀመሪያ በሙስና መልክ የሚሰጠው ገንዘብ በመንግሥት የሒሳብ አያያዝ ሥርዓት ውስጥ አይመዘገብም፡፡ በየዓመቱ ለሙሰኞች ኃላፊዎችና ሠራተኞች የሚሰጠው ገንዘብ (ስጦታ) ማንም ሊያውቀው አይችልም፡፡ ሙስና በገንዘብ ብቻ ሳይሆን ደግሞ በውለታ ሊሰጥ ይችላል፡፡ የከፋው ደግሞ የሙስና ማኅበራዊ ጉዳቱ ሊለካ አይችልም፡፡ ብቁ መሐንዲስ፣ ዕውቅና ያለው ሳይንቲስትና ሥራ ፈጣሪ ባለሀብቶችን ማጣት አገርን ምን ያህል እንደሚያስከፍል ማንም በቁጥር ማስቀመጥ አይችልም፡፡

የኢትዮጵያ ሕዝብ በሁሉም አቅጣጫ ሲዘርፍ እንዲኖር መፍቀድ የለበትም። ለመብቱ መነሳት አለበት። ሀቁ ኅብረተሰቡ በጠቅላላ በራሱ መንግሥት አድሏዊነት፣ በራሱ መንግሥት የአስተዳደር በደል፣ በራሱ መንግሥት ጉቦኝነት፣ ምዝበራና አፈና በባሰ ደረጃ ደሃ እየሆነ መሄዱ ነው። ይህን የመብት አፈና መቀበል የለበትም። ዛሬ ኢትዮጵያ በመንግሥት አመራሮች የተደገፈ የተደራጀ ምዝበራ የሚካሄድባት አገር ሆናለች። የድህነት፣ የረሃብተኛነትና የስደት ዋና መነሻዎች ኢኮኖሚው አለማደጉ፣ ሥራ በተፈለገው ደረጃ አለመፈጠሩ፣ የግል ክፍሉ በሚፈለገው ፍጥነት አለማደጉ፣ ወዘተ. መሆናቸው አያከራክርም። ችግሩ ይህ ብቻ አይደለም። አገዛዙ አስተዋጽኦ አድርጓል። ከውጭ ዕርዳታና ከብድር ከሚመጣ፣ ስደተኛው ከሚልከው፣ ከሸቀጦች ሽያጭ ከሚገኘው ንጥር የውጭ ምንዛሪና ገቢ በየዓመቱ ብዙ ቢሊዮን ዶላር ይሰረቃል።

ኢትዮጵያና የኢትዮጵያ ሕዝብ ምንም ተቆርቋሪ የሌላቸው ይመስላል። ሙስናና ከሕግ የወጣ ገንዝብ ማሸሽ ልክ እንደ ካንሰር ወይም እንደ ተስቦ በሽታ ተቋማዊና የማይፈቱ ሆነዋል። ዛሬ ብዙ ቢሊዮኖችን መስረቅ ልምድ ከሆነባቸው ደሃና የዕርዳታ ጥገኛ ከሆኑ አገሮች መካከል ኢትዮጵያ የመጀመሪያውን ደረጃ ይዛለች። ድህነት፣ ረሃብ፣ ስደት፣ ተስፋ መቁረጥ፣ መዋቅራዊ የሆነ የተዛባ ገቢና የኑሮ ሁኔታ (Income and Asset Inequality) በይፋ ይታያሉ። የኮንትሮባንድ ንግድ ከሕጋዊው ንግድ “እየበለጠ ሄዷል” የሚሉ ብዙ ናቸው። ለዚህ አሰቃቂ ብሔራዊ ምዝበራ ተጠያቂው በዋናነት የብልፅግናን መንግሥት የበላይ አመራር ነው። ሙስና፣ አድልኦ፣ ጉቦ፣ ስርቆት፣ የኮንትሮባንድ ገበያ፣ የአየር በአየር ንግድ በይፋ የሚሠራበት አገር ውጤቱ ምን ሊሆን ይችላል ብለን ብንጠይቅ የምናገኘው መልስ አለ። ድህነት፣ ረሃብ፣ የኑሮ ውድነት፣ ሥራ አጥነት፣ ጥገኝነት፣ የሞራል ዝቅጠት፣ ስደት፣ ፖለቲካዊ መረጋጋት ማጣት፣ ወዘተ. ይባላሉ።

ለእነዚህ ሁሉ ተጠያቂ ገዥው ፓርቲ ብቻ አይደለም፣ ሁላችንም ነን። እኛስ ምን እያደረግን ነው ብለን መጠየቅ የዜግነት ግዴታ ሆኗል፡፡ ኅብረተሰቡ እንደ ግድያና አስገድዶ መድፈር ያሉ ወንጀሎች መፈጸማቸውን ሲሰማ ሲዘገንኑትና ሲያወግዛቸውም ጭምር ይስተዋላል። በአንፃሩ ሙስና የፈጸመውን ሰው እንደ ብልህና ቀልጣፋ በመውሰድ ሲያበረታታ፣ በሌላ በኩል ደግሞ ሙስናን ለማጋለጥ የተነሱ ሰዎችን በምቀኛነት በመፈረጅ ከማኅበሩ ሲያገል ይታያል። አከራካሪው ኅብረተሰቡ ይህን ሸክም ይዞ እስከ መቼ ይቆያል የሚለው ነው። አገር ወዳዶች፣ የውጭ የሰብዓዊ መብቶች ድርጅቶችና ሌሎች ሊሠሩት የሚችሉት አለ። ይህም በሙስና የተዘፈቁትን የገዥውን ፓርቲ የበላዮች ለዓለም ሕዝብ ያለ መሰልቸት ማጋለጥ፣ ከሁሉም በላይ የኢትዮጵያ ሕዝብ የኢኮኖሚና የተፈጥሮ ሀብት ባለቤትነቱን መብት ለማስከበር በመተባበርና በድፍረት መነሳት አለበት።